We naderen het einde van deze coalitieperiode. Dit is een goed moment om aan de hand van trends en ontwikkelingen vooruit te kijken naar de uitdagingen voor 2019 en de volgende coalitieperiode. We vragen u voor 2018 en 2019 om € 2,6 miljoen beschikbaar te stellen voor nieuwe opgaven. Dit betreft een beperkte omvang. In die zin is deze Perspectiefnota bescheiden. We zijn niet bescheiden waar we gezamenlijk met nationale en regionale partners willen optrekken. We vragen u om in de periode 2018-2022 € 210 miljoen te reserveren voor cofinanciering. Hiermee laten we aan rijk en regio laten zien welke ambitie we hebben om gezamenlijk opgaven aan te pakken voor een krachtige economie, een aantrekkelijke leefomgeving en goed bestuur. Met de autonome en de voorgestelde ontwikkelingen verwerkt, laat het budgettair perspectief een positief saldo zien van in totaal € 139 miljoen.
Oogst
Met deze Perspectiefnota bouwen we voort op wat er is bereikt en dat is heel wat. We hebben de opgaven uit het coalitieakkoord voortvarend opgepakt. Het merendeel van de voornemens hebben we met concrete voorstellen ingevuld. De resultaten van ons beleid zijn zichtbaar. In het jaarverslag is ingegaan op de resultaten over 2017.
De economische impuls van ons beleid is terug te zien in de werkgelegenheidscijfers. Eind 2016 zijn we door MKB-Nederland uitgeroepen tot meest ondernemingsvriendelijke provincie van Nederland. Dat jaar zijn we ook uitgeroepen tot de provincie met de beste verblijfaccommodaties van Nederland. We behoren tot de top van de Nederlandse kennis- en innovatieregio’s. De ontwikkeling van TecBase Twente versterkt deze positie. Als Oost Nederland profileren we ons in Europa met de innovatiethema’s waarin we uitblinken: Smart and sustainable industries en Concepts for a healthy life.
Goede bereikbaarheid over weg, water, spoor én digitaal is een voorwaarde voor een krachtige economie. Wij zijn met het dekkend breedbandnetwerk een koploper in Europa. Om de bereikbaarheid over de weg te verbeteren investeren we in de N34, N48, N377, N35, N307 en de N340. Verbetering van de A28 en de A1 staan voor de langere termijn op de agenda. De minister heeft de versnelde aanpak van de N50 Kampen-Kampen Zuid bevestigd. We hebben ons Openbaar Vervoerbeleid herijkt en het OV slimmer georganiseerd.
Economische ontwikkeling en duurzaamheid gaan steeds vaker hand in hand. Dat zien we ook terug in onze inzet rond het programma Nieuwe Energie Overijssel, klimaatadaptatie (regionaal adaptatieplan), circulaire economie en de verduurzaming van het landelijk gebied, waaronder innovatie Agro & Food. Op deze onderwerpen leveren we ook nationaal een actieve bijdrage in het kader van het Interbestuurlijk Programma.
We zijn trots op onze prachtige cultuur en natuur, de diversiteit in landschappen en op onze inspanningen om dat te behouden en te verbeteren. Dit draagt bij aan de benodigde biodiversiteit maar ook aan het vestigingsklimaat, het toerisme en aan de behoefte van onze inwoners om dichtbij huis te kunnen recreëren. Onder het motto ‘Samen werkt beter’ hebben we partijen bij elkaar gebracht en ons samen ingezet voor de ontwikkelopgave Natura 2000.
De inrichting van onze mooie provincie -van ondergrond, topwerklocaties tot cultureel erfgoed- hebben we vastgelegd in de omgevingsvisie en de omgevingsverordening die opnieuw zijn vastgesteld.
We hebben stappen gezet in een eigentijdse bestuursstijl met meer ruimte voor initiatief en inbreng van organisaties en inwoners. Voorbeelden zijn de Stadsbeweging, Woonkeuken, het Mobiliteitslab, de programma’s Sociale kwaliteit en Duurzaamheid en de experimenten Bestuursstijl.
We leveren een actieve bijdrage aan de regionale samenwerking door partijen, kennis en opgaven bij elkaar te brengen. Dat doen we ook internationaal. Op basis van onze Duitslandstrategie werken we aan het slechten van barrières en het verbeteren van netwerken. We hebben in Düsseldorf een vooruitgeschoven post bij het Nederlands consulaat geopend en werken aan een netwerk en samenwerking over de grens.
Trends en ontwikkelingen
We zien een aantal belangrijke trends en ontwikkelingen die de komende jaren betekenis hebben voor onze opgaven.
Onder invloed van de opwarming van de aarde, uitputting van grondstoffen en fossiele brandstoffen en afnemende biodiversiteit zien we vier structurele veranderingen (transities):
- klimaatmitigatie: reduceren van de uitstoot van broeikasgassen door verduurzaming van de energievoorziening (Gebouwde omgeving, Industrie en Elektriciteit), van verkeer en vervoer (Mobiliteit) en van de landbouw en het landgebruik (Landbouw & Landgebruik);
- klimaatadaptatie: het klimaatbestendig maken van onze leefomgeving;
- circulaire economie: zuinig omgaan met grondstoffen en hergebruik; vergroenen én verdienen;
- verduurzaming van het landelijk gebied: versterking van natuur en biodiversiteit, verduurzaming van agrofoodketens;
Het vormgeven van deze transities vraagt een grote maatschappelijke en bestuurlijke inspanning.
We bevinden ons in een hoogconjunctuur. Er zal ook weer een periode komen met afnemende groei. In ons beleid moeten we rekening houden met de effecten van de Brexit, dreigende handelsconflicten met de VS en China en de toenemende eis om CO2-arm te produceren. Door de Brexit wordt de begroting van de EU kleiner. Daarnaast verwachten we verschuivingen in de EU-begroting. Hierdoor komen naar verwachting minder middelen beschikbaar voor bijvoorbeeld grensoverschrijdende samenwerking, innovatie en agrarisch natuurbeheer (Gemeenschappelijk Landbouwbeleid).
Onze omgeving blijft de komende jaren in hoog tempo veranderen als gevolg van nieuwe digitale technologie. Deze ‘vierde industriële revolutie’, biedt kansen om nieuwe middelen in te zetten en onze omgeving anders vorm te geven. Digitale middelen en data helpen ons bovendien om maatschappelijke vraagstukken op een innovatieve manier aan te pakken. Dit vraagt van de overheid om te verbinden, te stimuleren maar ook om te reguleren. Digitalisering raakt tal van terreinen. Toegenomen connectiviteit en data-uitwisseling gaan zorgen voor nieuwe dienstverleningsconcepten in de mobiliteit en voor efficiënter weg-, water- en spoorgebruik voor goederen- en personenvervoer en mogelijk voor minder aanleg en uitbreiding van wegen. Op de arbeidsmarkt raakt de digitalisering vooral repetitief werk in industrie en dienstverlening op MBO-niveau. Naar verwachting verandert twintig procent van de bestaande functies in de komende tien jaar. Om-, bij- en vakscholing blijft belangrijk om de arbeidsbehoefte aan te laten sluiten bij de vraag.
Demografische veranderingen zoals de dubbele vergrijzing -meer en oudere ouderen- zorgen voor een toenemende druk op de arbeidsmarkt en op economische productiviteit en een groeiende invloed op de woningmarkt. Het wordt zaak de jeugd te behouden voor wonen en werken in Overijssel. Een andere demografische ontwikkeling is de immigratie. Als gevolg van klimaatverandering, conflicten en welvaartsverschillen zullen we ook in de toekomst vluchtelingenstromen houden. Dit vraagt om flexibele opvang en integratie.
Veranderingen in de maatschappij, zoals globalisering, migratie, digitalisering (inclusief de opkomst van sociale media) zorgen voor ‘winnaars en verliezers’ en kunnen leiden tot toenemende polarisatie, tweedeling en gevoelens van onbehagen. Hoewel de sociale verbanden sterk zijn in Nederland en in Overijssel (‘noaberschap’) ervaren inwoners scheidslijnen tussen allochtonen en autochtonen, arm en rijk, hoog- en laagopgeleiden, tussen ‘het volk’ en ‘de elite’.
De trend van de participatiesamenleving zet door. In een ‘meervoudige democratie’ nemen groepen inwoners zelf initiatieven. Als provincie werken we steeds vaker samen in wisselende coalities verbonden aan de schaal waarop de opgave speelt. Bijvoorbeeld in de regio-agenda’s en op nationaal niveau bij de grote transities. We vervullen vaak een rol verbonden aan ons organiserend en verbindend vermogen en aan onze wettelijke verantwoordelijkheden, kennis en middelen.
Impact in 2019 en in de volgende coalitieperiode
De geschetste trends en ontwikkelingen zijn van betekenis voor de volgende coalitie. Op een aantal onderwerpen willen we in 2018 en 2019 al stappen zetten. Deels ter voorbereiding op keuzes die een volgende coalitie dan meer gefundeerd kan maken. Voor een ander deel om samenwerkingskansen met Rijk en regio die zich nu voordoen te verzilveren.
Krachtige economie
Het gaat economisch goed, maar we moeten ook rekening houden met tijden dat het minder gaat. Door onze economische structuur te blijven versterken en robuust te maken, zijn we beter bestand tegen toekomstige economische tegenslag. Digitalisering, ‘de vierde industriële revolutie’, maakt het bovendien noodzakelijk om te blijven investeren in kennis en innovatie. Europese fondsen spelen hierbij een relevante rol. In combinatie met demografische ontwikkelingen vraagt het ook om investeren in een goede aansluiting tussen het onderwijs en de arbeidsmarkt. Demografische ontwikkelingen versterken de mogelijkheden van onze vrijetijdseconomie. Investeringen in cultuur en bereikbaarheid dragen bij aan een goed vestigingsklimaat en daarmee aan een krachtige economie.
In 2019 willen we investeren in onze digitale kennis en competenties. We zien kansen bij het verbinden van onze ambities met de ambities en investeringsmiddelen van het kabinet op het gebied van innovatie en arbeidsmarkt. Dit betreft investeringen in fotonica, smart industry, MKB-innovatie en scholingsfondsen. We zien ook kansen voor samenwerking bij verdere verbetering van bereikbaarheid van Oost-Nederland via weg en spoor. We kunnen niet uitsluiten dat de doorontwikkeling van één symfonische voorziening voor Oost-Nederland vanaf 2018 tot aanvullende kosten/investeringen leidt.
Aantrekkelijke leefomgeving
Met inwoners en partners werken we aan een aantrekkelijke leefomgeving in onze provincie. De vier grote transities vragen om een forse inspanning.
Met het programma Nieuwe Energie Overijssel werken we met een intermaatschappelijke coalitie samen om 20% duurzame energieproductie in 2023 te realiseren. Met partners ontwikkelen we regionale klimaat- en energiestrategieën. Hierin wordt vastgelegd wat regionaal gedaan gaat worden om de nationale doelstellingen voor CO2-reductie voor 2030 te halen met een doorkijk naar 2050.
We hebben een regionaal adaptatieplan opgesteld om onze leefomgeving bestand te maken tegen de gevolgen van klimaatverandering. Hiermee hebben we een goede basis gelegd voor het onderdeel klimaatadaptatie uit het Interbestuurlijk Programma waarvoor in 2018 een Bestuursakkoord wordt afgesloten. Met waterschappen en gemeenten werken we aan projecten waarin we praktijkkennis opdoen.
Een circulaire economie vraagt om een verandering van productieprocessen en consumptiepatronen. We komen in 2018 met een programma voor circulaire economie voor 2018-2019 met een doorkijk voor daarna. Hierin vertalen we met partners de landelijke transitie-agenda’s naar Overijssel. Doel is 50% circulair in 2030. Met kennispartners ontwikkelen we een systeem om de circulaire economie te monitoren. We leren door het uitvoeren van concrete projecten en sluiten aan bij wat er al loopt. We doen ervaring op met circulair inkopen.
We zetten ons in voor een vitaal en leefbaar landelijk gebied met een duurzame landbouw en een mooi landschap. In het landelijk gebied komen de geschetste transities samen. Dit vraagt om een integrale aanpak en samenwerking tussen partijen. We geven concreet invulling aan de verduurzaming van het landelijk gebied in onze aanpak rond het terugbrengen van broeikasgassen uit de landbouw, bodemdaling veenweidegebieden, toekomstgerichte erven en verduurzaming Agro & Food.
We werken aan wonen in een aantrekkelijke leefomgeving door een aantrekkelijke en toekomstbestendige inrichting van stad en ommeland. En door de woonopgave meer te richten op de benodigde kwaliteit en in te spelen op veranderende behoeften. We geven ruimte aan inwoners voor eigen initiatieven om de leefbaarheid te vergroten.
In 2019 voorzien we een aantal opgaven die om extra investeringen vragen. Voor klimaatadaptatie willen we een aantal pilots uitvoeren. Tevens willen we een start maken met de uitvoering van het programma Circulaire economie. Vanuit het perspectief van verduurzaming landelijk gebied willen we in 2019 experimenten uitvoeren voor vrijkomende agrarische bebouwing. In aanvulling op de afspraken in het programma Nieuwe Energie Overijssel willen we in, samenwerking met het Rijk, inzetten op warmteprojecten en aardgasvrije wijken, op het energieneutraal maken van maatschappelijk vastgoed en op het ontwikkelen van regionale energie en klimaatstrategieën. Ook voor klimaatadaptatie, circulaire economie en de verduurzaming van het landelijk gebied zien we kansen om verbinding te leggen met nationale ambities en middelen. Voortzetting na 2018 van de ondersteuning van vrijwilligers ten behoeve van het natuurbeleid vraagt om structurele middelen. Verder vraagt onze inzet rond Lelystad airport een extra financiële inspanning.
Goed bestuur
Het openbaar bestuur is voortdurend in ontwikkeling. Het is onze ambitie om het vertrouwen van burgers in de overheid te vergroten en de kwaliteit van het openbaar bestuur continu te verbeteren.
We spelen met een eigentijdse bestuursstijl in op de ontwikkeling van een meervoudige democratie waarin inwoners steeds vaker en op meer gebieden zelf initiatieven nemen. We maken het openbaar bestuur weerbaar tegen ondermijnende criminaliteit. We investeren in de ontwikkeling en verbetering van onze wettelijke taken en instrumenten. We versterken onze rol bij het verbinden van partijen en het ontwikkelen en delen van kennis en informatie over openbaar bestuur. Kernwoorden zijn dialoog, transparantie en doorontwikkeling.
In 2019 willen we investeren in de aanpak van de verloedering van vakantieparken (ondermijning) en voorzien we proceskosten voor de gebiedsagenda IJsselmeergebied. Voor grensoverschrijdende vraagstukken willen we vanuit Oost-Nederland tot een gezamenlijke aanpak met het rijk komen. De regio-agenda’s van Cleantech, Twente en Zwolle bieden op regionaal niveau mogelijkheden op opgaven gezamenlijk aan te pakken.
Budgettair perspectief
We staan er financieel goed voor. De komende jaren is de begroting structureel in evenwicht en het budgettair perspectief laat ook voor de komende coalitieperiode structurele en incidentele ruimte. Daarbij is de € 60 miljoen inbegrepen die wij voor de volgende coalitieperiode hebben gereserveerd. Naast deze opdracht uit het coalitieakkoord zijn ook de overige financiële opdrachten afgerond. De flexibiliteit van de begroting brengen we sinds de Begroting 2018 in beeld en met de overname van aandelen Vitens en Enexis van gemeenten genereren we extra structurele inkomsten.
De samenwerkingskansen met het Rijk en in de regio’s vragen de komende jaren ook aan onze kant om financiering. Onze ambitie om de samenwerkingskansen te verzilveren is hoog. Om snel en blijvend hierop in te kunnen spelen stellen wij voor om incidenteel (€ 150 miljoen) en vanaf 2019 structureel (€ 15 miljoen per jaar) middelen te reserveren. Wij stellen voor om deze middelen te storen in de bestaande Algemene reserve KvO. Vanuit die reserve kunnen via aparte Statenvoorstellen de 'Kansen voor Overijssel' worden gefinancierd.
Naast het budget voor deze kansen is de komende jaren nog € 139 miljoen aan ruimte in het budgettair perspectief. Daarvan is € 60 miljoen gereserveerd voor de volgende coalitieperiode en € 16 miljoen direct inzetbaar vanuit de Algemene Reserve. Het resterende is beschikbaar in de betreffende jaarschijf. Dit vindt u hieronder cijfermatig terug.
|
Algemene Reserve |
2019 |
2020 |
2021 |
2022 |
|
|
Ruimte |
16.112 |
11.956 |
13.471 |
8.890 |
28.895 |
|
Gereserveerd voor volgende coalitieperiode. |
60.000 |